Filmy Smarzowskiego – Smarzowski a sprawa polska

Filmy Smarzowskiego – Smarzowski a sprawa polska

10 January 2023

Wojciech Smarzowski. Człowiek-legenda. Podobnie jak w przypadku filmów Patryka Vegi, filmy Smarzowskiego to jedne z nielicznych polskich filmów, które potrafią przyciągnąć przed ekrany tłumy widów. Tych dwóch łączy nie tylko popularność, ale i upodobanie do dosadnych środków: okrucieństwa, turpizmu, bezlitosnej satyry. Smarzowski jednak, w przeciwieństwie do specjalizującego się w kinie rozrywkowym Vegi, jest artystą, filmowcem po mistrzowsku operującym formą i mierzącym się z tematami najcięższego kalibru. Kończący właśnie 60 lat reżyser na przestrzeni dwóch dekad kariery stał się najważniejszą postacią rodzimej kinematografii.

Przeczytaj o filmach Patryka Vegi.

Wojciech Smarzowski zaczynał od reklam i teledysków

Zabłysnął klipem do utworu „To nie był film” Myslovitz, za który został uhonorowany Fryderykiem. Ilustracja piosenki o wychowanych na popkulturze mordercach – adekwatnie ponura, z obrazami w kolorach sepii i ogolonym na zero Arturem Rojkiem złowieszczo spoglądającym w stronę kamery – zwiastowała charakter pełnometrażowych filmów Smarzowskiego. Zadebiutował „Weselem”, po którym zrealizował „Dom zły” i „Różę”. W tych i kolejnych produkcjach, rozgrywających się na zmianę w czasach współczesnych i minionych, opowiadał historie o przemocy, korupcji i degrengoladzie.

To nie był film

Canal+Canal+

Za swoje firmowe obrazoburstwo – wymierzone najczęściej w Polskę i Polaków – bywał zarówno chwalony, jak i potępiany. Widziano w nim śmiałego dekonstruktora narodowych mitów i populistę żerującego na negatywnych społecznych nastrojach. W oczach niektórych urósł wręcz do rangi wroga publicznego. Minister Piotr Gliński określił jego jak dotąd ostatni film, będący swoistym remakiem debiutanckiego „Wesela”, mianem zdegenerowanego i wyrażał zadowolenie z faktu, że nie odniósł on frekwencyjnego sukcesu.

Filmy Smarzowskiego to spójny, szeroko zakrojony projekt – rozwijany wraz z premierami następnych tytułów, pełen powracających motywów, często wręcz autocytatów. Stałym fabularnym wątkom towarzyszą rozpoznawalne chwyty formalne: wykorzystanie nieprofesjonalnych nagrań czy finałowe ujęcie z boskiej perspektywy. Reżyser ma ponadto grupę ulubionych aktorów, w której znajdują się między innymi Arkadiusz Jakubik, Robert Więckiewicz i Bartłomiej Topa. Oglądanie jego filmów nie przypomina jednak spotkania ze starymi, dobrymi znajomymi – prędzej śnienie w kółko tego samego koszmaru.

Filmy Smarzowskiego: "Dom zły" (2009)

dom zły wojciech smarzowski filmy smarzowskiego filmy wojciecha smarzowskiego
dom zły wojciech smarzowski filmy smarzowskiego filmy wojciecha smarzowskiego

Akcja filmu rozgrywa się w chałupie, w której pewnej burzowej nocy dochodzi do tragicznych zdarzeń i do której później milicjanci przybywają na wizję lokalną. Tytułowym „domem złym” jest tu także cała Polska. Konkretnie: Polska czasów komuny. Nie tyle kraj, ile ziemska prowincja piekła. W najbardziej mrocznych i gorączkowych fragmentach „Dom zły” z thrillera zmienia się w pełnoprawny horror, budzący skojarzenia z apokaliptyczną wizją czasów okupacji, którą można znaleźć w „Trzeciej części nocy” Andrzeja Żuławskiego.

Filmy Smarzowskiego: "Pod Mocnym Aniołem" (2014)

pod mocnym aniołem wojciech smarzowski filmy smarzowskiego filmy wojciecha smarzowskiego
pod mocnym aniołem wojciech smarzowski filmy smarzowskiego filmy wojciecha smarzowskiego

Alkoholizm – narodowy nałóg Polaków. W filmach Smarzowskiego wódka zmienia bohaterów w błaznów i katów, bywa – nomen omen – spiritus movens ekranowych zdarzeń. „Pod Mocnym Aniołem”, adaptacja nagrodzonej Nike powieści Jerzego Pilcha, bezpośrednio podejmuje temat fatalnych skutków picia. Film ten, mimo że będący w swojej wymowie prostolinijną przestrogą, jest najbardziej eksperymentalnym formalnie dziełem Smarzowskiego. Akcja zapętla się w fantasmagoryczny kalejdoskop okropności, a naturalistyczne obrazy pijaństwa skontrastowane zostają z elegancką frazą Pilcha.

Oglądaj w CANAL+ online: „Pod Mocnym Aniołem”!

Przeczytaj o „Powrocie do tamtych dni” – innym filmie podejmującym temat alkoholizmu.

Filmy Wojciecha Smarzowskiego: "Wołyń" (2016)

wolyn wojciech smarzowski filmy smarzowskiego filmy wojciecha smarzowskiego
wolyn wojciech smarzowski filmy smarzowskiego filmy wojciecha smarzowskiego

Film Smarzowskiego o rzezi na Wołyniu – powiedzcie to na głos i poczujcie grozę. „Wołyń” wygląda tak, jak brzmi. Tak krwawo, intensywnie, porażająco. Jest przy tym nakreślonym z imponującą starannością historycznym freskiem. Marcin Stachowicz pisał w swojej recenzji: „Chęć objęcia jak największej przestrzeni doświadczeń i idei widać w rwanej narracji, elipsach, które – zamiast utrudniać odbiór – wciągają nas w pieczołowicie odwzorowaną rzeczywistość Kresów”.

Oglądaj w PREMIERACH CANAL+ online: "Wołyń"!

Filmy Smarzowskiego: "Kler" (2018)

kler wojciech smarzowski filmy smarzowskiego filmy wojciecha smarzowskiego
kler wojciech smarzowski filmy smarzowskiego filmy wojciecha smarzowskiego

Wszystkie grzechy polskiego kleru, spośród których nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu – przede wszystkim piciu – jest najbardziej niewinnym. Smarzowski wylicza je i pokazuje z pasją zakrawającą na święte oburzenie. Jego publicystyczny film stał się wielkim kasowym hitem. Ponadto w pewnym stopniu antycypował falę antyklerykalizmu, która  dwa lata po premierze wezbrała w Polsce w odpowiedzi na zaostrzenie prawa aborcyjnego.

Filmy Wojciecha Smarzowskiego: "Wesele" (2018)

wesele wojciech smarzowski filmy smarzowskiego filmy wojciecha smarzowskiego
wesele wojciech smarzowski filmy smarzowskiego filmy wojciecha smarzowskiego

„Przeszłość nigdy nie umiera, właściwie nawet nie jest przeszłością”, głoszą słowa Williama Faulknera. Ilustrację tej tezy stanowi drugie „Wesele” Smarzowskiego, stanowiące wariację na temat jego debiutu, który z kolei odwoływał się do „Wesel” Stanisława Wyspiańskiego i Andrzeja Wajdy. Znowu jesteśmy na ślubnej imprezie i znowu staje się ona pretekstem do pokazania polskich wad. Tym razem jednak krytyka jest dużo bardziej zamaszysta. Na miejscu znajduje się sędziwy patriarcha, do którego wracają wspomnienia z czasów wojny. Teraźniejszość miesza się z przeszłością – ale ta przeszłość, naznaczona ksenofobią i okrucieństwem, tak naprawdę nigdy się nie skończyła.

Przeczytaj o najlepszych polskich filmach dostępnych w CANAL+ online.

Udostępnij

Zobacz także

prev
next
Canal+
Canal+
Canal+
Canal+
Canal+