Film “Dług” – gdzie obejrzeć mocny, oparty na prawdziwej historii dramat psychologiczny w reżyserii Krzysztofa Krauze? 

Film “Dług” - o czym jest? 

Jeden z najlepszych polskich filmów o więzieniu to wstrząsająca historia dwóch młodych mężczyzn, Adama i Stefana, którzy postanawiają spróbować swych sił w biznesie. Planują nawiązać współpracę z włoskimi inwestorami i rozpocząć produkcję skuterów w Polsce. Gdy bank odrzuca ich wniosek o kredyt, pojawia się dawny znajomy Stefana — Gerard, który obiecuje pomoc finansową. Mężczyźni odrzucają jego ofertę, gdy okazuje się, że żąda zbyt wysokiej prowizji. Wtedy zaczyna się ich dramat. Gerard, powołując się na poniesione koszty, zaczyna nękać ich żądaniem zwrotu pieniędzy, których nigdy nie pożyczył. Adam i Stefan stają się ofiarami bezwzględnego szantażysty, a ich życie zamienia się w nieustanny strach i walkę o przetrwanie. Gdy instytucje zawodzą, przyjaciele zostają sami z narastającym problemem, który prowadzi ich do tragicznej decyzji...   

Recenzja 

W ub.r. minęło ćwierć wieku od premiery filmu, jednego z najważniejszych i szeroko komentowanych polskich filmów lat 90., bodaj najgłośniejszej produkcji w karierze reżysera, filmu bez precedensu w polskim kinie. 

Mocna opowieść oparta na prawdziwej historii  

Film “Dług” bazuje na prawdziwych wydarzeniach, do których doszło w Polsce, w 1994 r. Dwóch miesiącami zastraszanych aspirujących przedsiębiorców, którzy w akcie desperacji postanawiają się wymierzyć sprawiedliwość na własną rękę. Za zamordowanie swoich prześladowców skazano ich na 25 lat więzienia. O tej historii rozpisywały się wówczas wszystkie media. Poruszyła ona Krzysztofa Krazue. Jak mówił w jednym z wywiadów: "Kiedy Jerzy Morawski na łamach "Życia" opublikował reportaż odtwarzający przebieg wydarzeń, zareagował profesor Lech Falandysz, poruszony drastycznością wyroku. Ja również byłem poruszony: jak dochodzi do sytuacji, że młodzi mężczyźni z inteligenckich domów, bez patologicznych obciążeń, o wysokim ilorazie inteligencji, nieoczekiwanie dla samych siebie decydują się zabić? Co doprowadza ich do tego, by zaprzepaścić te wartości, w duchu których zostali wychowani?".   

Krauze ukazuje tę historię w sposób wstrząsająco naturalistyczny, surowo, brutalnie, bez ozdobników. Tą bijącą z ekranu prawdą, autentycznością, realizmem dostajemy niczym obuchem w głowę. Od pierwszej, niezwykle mocnej sceny wiemy, że tak już będzie do końca. Niemniej uderza również kontrast, gdy tuż po scenie otwierającej film, obserwujemy chwilowy przeskok do “normalnego” życia. Z bestialską zbrodnią kontrastują uderzające zwyczajnością sceny z budowy domu i informacji o spodziewanym potomku jednego z bohaterów.   

Produkcja idealnie oddaje klimat tamtych czasów 

Film "Dług" nie tylko opowiada prawdziwą historię, ale też zanurza nas w brutalnej rzeczywistości schyłku lat 90. Polska transformacji ustrojowej i rozkwitającego kapitalizmu to czas chaosu, niepewności i braku stabilnych reguł gry – i właśnie ten klimat twórcy oddali z niemal dokumentalną precyzją. Szara, przytłaczająca Warszawa, odrapane klatki schodowe, prowizoryczne biura młodych przedsiębiorców składają się na obraz epoki, w której każdy próbował znaleźć dla siebie miejsce, często na granicy prawa. Surowa forma, naturalne światło i oszczędne dialogi potęgują wrażenie autentyczności, malując portret czasów, kiedy państwo nie nadążało za zmianami, a ludzie musieli sobie radzić, jak umieli, często płacąc za to najwyższą cenę. 

Ciągłe poczucie niepokoju i opresyjności potęguje tu kilka elementów 

Praca kamery to majstersztyk. Trzęsące się, dynamiczne ujęcia ponad ramieniem bohaterów budują wrażenie, jakbyśmy byli w centrum wydarzeń. Nieustannie czujemy oddech oprawcy na plecach. Ujęcia z poziomu ziemi z kolei symbolicznie podkreślają dramatyczne położenie głównych bohaterów. Dochodzą do tego intymne zbliżenia twarzy, w zasadzie obnażające wszelkie emocje. 

Akcja osadzona jest w zimowej, surowej, często brudnej, przytłaczającej, nieprzyjaznej warszawskiej scenerii. Ten klimat podkreślają dodatkowo ciemne, mroczne, niepokojące zdjęcia Bartosza Prokopowicza. Całość stanowi kontrapunkt dla w teorii radosnych okoliczności, jakie powinny towarzyszyć świętom i symbolizującego możliwości nadejścia Nowego Roku.   

Prawdziwą perła jest natomiast muzyka skomponowana przez Michała Urbaniaka. W mistrzowski sposób buduje dramaturgię, uczucie niepokoju i utrzymuje napięcie widza. Charakterystyczny motyw to dźwięki, których nie da się zapomnieć, dźwięki potęgujące gęstniejącą, duszną, opresyjną atmosferę filmu.  

Aktorska pierwsza liga  

Niezwykle przejmujące kreacje stworzyli odtwórcy głównych ról - Jacek Borcuch i Robert Gonera. To bohaterowie bardzo bliscy widzowi, nie sposób się z nimi nie utożsamić. Ich dramat czujemy przez skórę. Zwyczajni faceci, ludzie tacy jak my, doprowadzeni do kresu wytrzymałości. Równie poruszające są drugoplanowe role kobiece – niczego nieświadomej, radosnej Agnieszki Warchulskiej, niewinnej Joanny Szurmiej-Rzączyńskiej, zatroskanej Sławomiry Łozińskiej czy irytującej Joanny Kurowskiej. Wyrazistymi epizodami stała się również kreacja słabego w obliczu zagrożenia Cezarego Kosińskiego oraz wymagającego ojca Adama, granego przez Krzysztofa Gordona. 

Z kolei po drugiej strony barykady mamy Andrzeja Chyrę z jego przyjemnym, epatującym ciepłem głosem - budzącego grozę, oślizgłego typa, udającego łaskawcę “czarującego” bandytę, zimnego psychopatę, który w jednej minucie przytula dziecko, by w drugiej wywiesić je za okno. I to na długo przed głośnym “Komornikiem”. 

Każda postać zdaje się nie mniej ważna, każda dźwiga inny ciężar emocjonalny.  

Wybrzmieć miał głos ofiar 

I to się twórcom bez wątpienia udało. To nie są rekiny kapitalizmu, lecz dwaj młodzi, pracujący fizycznie mężczyźni, którzy marzą o rozkręceniu swojego biznesu. Obserwujemy dramat zwyczajnych, dobrych ludzi, którzy nie pozostaje już nic do stracenia. Aktywnie towarzyszymy im w tym poczuciu bezsilności, frustracji, narastającym strachu – o siebie i bliskich, atmosferze podejrzeń ze strony ich kobiet, desperacji, samotności, rozpaczy... Bezsilnie obserwujemy, jak ich życie wali się kawałek po kawałku. Wreszcie - jak ofiara staje się katem. Krauze serwuje nam szalenie wnikliwe studium psychiki dobrego człowieka w obliczu nieustannej spirali przemocy, człowieka doprowadzonego do granic psychicznej wytrzymałości.   

Jak mówił w wywiadzie udzielonym dla „Tygodnika Powszechnego” reżyser: „To mógł być każdy z nas. Bohaterowie mieszkali w tym samym rejonie Warszawy, co ja: chodziliśmy do tych samych knajp, być może znaliśmy się z widzenia. Kiedy padały kolejne nazwiska naszych wspólnych znajomych czułem na plecach ciarki. W „Długu” pokazana została sytuacja ekstremalna, na co dzień nie musi to wyglądać aż tak dramatycznie. Nie musi, ale może. Utarło się przekonanie, że w podobne historie uwikłani są wyłącznie ludzie z półświatka, z bliżej nieznanego mroku. Tymczasem coraz częściej spotykamy się z identycznymi aktami przemocy w centrum cywilizowanego, oświetlonego miasta.” 

Podsumowując... 

Krzysztofowi Krauze udało się stworzyć obraz, po którym trudno się otrząsnąć, wyrzucić z siebie buzujące emocje, odetchnąć, rozluźnić mięśnie, uciszyć w głowie niepokojące dźwięki saksofonu i skrzypiec... I chyba tak właśnie miało być.  

A co najważniejsze, film “Dług” zmienił również prawdziwe losy pierwowzorów głównych postaci. Za sprawą produkcji i towarzyszącej jej gorącej dyskusji w przestrzeni publicznej wyroki skazanych biznesmenów skrócono. Finalnie obydwaj zostali ułaskawieni przez prezydenta (w zasadzie dwóch prezydentów, gdyż nie odbywało się to w tym samym czasie).  

Film “Dług” - gdzie obejrzeć? 

Oglądaj w serwisie streamingowym CANAL+: “Dług” 

O filmie i jego twórcach 

Gatunek: dramat, dreszczowiec, film akcji, film psychologiczny 

Produkcja: Polska 1999 

Czas trwania: 1 godz. 47 min. 

Scenariusz: Krzysztof Krauze, Jerzy Morawski (“Gry uliczne”, “Benek”, “Chłopaki do wzięcia”, “Czekając na sobotę”) 

Reżyseria: Krzysztof Krauze (“Ptaki śpiewają w Kigali”, “Plac Zbawiciela”, “Papusza”, “Mój Nikifor”, “Gry uliczne”) 

Obsada: 

• Andrzej Chyra (“Sortownia”, “All Inclusive”, “Prosta historia o morderstwie”, “11 minut”, “Ostatni oddział”, “Na granicy”, “W imię...”, “Komornik”, “Ostatnia rodzina”) 

• Robert Gonera (“Zasada przyjemności”, “Palimpsest”, “Głośniej od bomb”, “Znachor”, “Belfer”, “Czas honoru”, “Pani od polskiego”, “Czarne stokrotki”) 

• Jacek Borcuch (“Nic śmiesznego”, “Ekstradycja 2”, “Ekstradycja 3”, “S@motność w sieci”, “Wzgórze psów”) 

• Cezary Kosiński (“Pierwszy milion”, “Wałęsa. Człowiek z nadziei”) 

• Agnieszka Warchulska (“Trick”, “Tylko jedno spojrzenie”, “Prawo ojca”, “Teraz ja”, “Cwał”, “7 minut”, “Wieża”) 

• Sławomira Łozińska (“Lokatorka”, “Cwał”, “Supermarket”, “Doppelgänger. Sobowtór”) 

• Krzysztof Gordon (“Układ zamknięty”, “Mój Nikifor”)  

• Joanna Szurmiej-Rzączyńska

Zdjęcia: Bartosz Prokopowicz (“Komornik”, “Biała sukienka”, "Korowód”, “Prawo Agaty”, “Kochaj i tańcz”) 

Muzyka: Michał Urbaniak (“Pożegnanie jesieni”, “Eden”, “Sufferrosa”) 

Nagrody 

Produkcja ma na swoim koncie takie wyróżnienia jak: 

• Orły dla najlepszego filmu, za kreacje Roberta Gonery i Andrzeja Chyry, reżyserię i scenariusz oraz nominacje za zdjęcia, muzykę, scenografię, montaż i produkcję 

• Polski Festiwal Filmów Fabularnych w Gdyni – Nagroda Dziennikarzy, Nagroda za kreację Andrzeja Chyry, muzykę i produkcję, Złote Lwy dla najlepszego filmu 

• Złota Kaczka za kreację Andrzeja Chyry 

• Lubuskie Lato Filmowe – Nagroda Organizatorów im. Juliusza Burskiego dla najlepszego filmu 

Produkcja i ciekawostki 

Film „Dług” opowiada historię inspirowaną prawdziwymi wydarzeniami z początku lat 90., dotyczącą dwóch młodych przedsiębiorców z Warszawy – Artura Brylińskiego i Sławomira Sikory. Mężczyźni padli ofiarą brutalnych gróźb, przemocy i szantażu ze strony gangstera Grzegorza Gmitrzaka, który początkowo zaoferował im pomoc w uzyskaniu poręczenia kredytowego, a następnie zaczął wymuszać spłatę fikcyjnego długu. W nocy z 8 na 9 marca 1994 r., nie znajdując wsparcia w organach ścigania, zdecydowali się na desperacki krok – zamordowali Gmitrzaka i jego ochroniarza, Mariusza Kłosa. Proces sądowy zakończył się w listopadzie 1997 r., gdy obaj zostali skazani na 25 lat więzienia. Krzysztof Krauze wraz ze scenarzystą Jerzym Morawskim odwiedzili skazanych, by zebrać materiały do filmu, który miał zwrócić uwagę opinii publicznej na ich dramatyczną sytuację. 

Film wiernie odtwarza przebieg wydarzeń poprzedzających zabójstwo oraz sam jego przebieg, choć niektóre elementy zostały zmodyfikowane. Zmieniono m.in. imiona i nazwiska postaci – Artur stał się Adamem, Sławomir – Stefanem, a Grzegorz – Gerardem. W rzeczywistości prześladowanie trwało około półtora roku, nie trzy miesiące, a w sprawę zamieszanych było pięć osób, nie trzy. Niektóre brutalne sceny, takie jak wieszanie na drzewie czy bicie kijem bejsbolowym, zostały pominięte, gdyż jak tłumaczył reżyser, ich pokazanie mogłoby sprawić, że film straciłby wiarygodność i przypominałby kino sensacyjne rodem z Hollywood. 

Zdjęcia do filmu powstawały w Warszawie. 

Pierwowzór filmowego Stefana, Sławomir Sikora, skazany i osadzony w więzieniu w maju 1994 r., został ułaskawiony przez prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego 5 grudnia 2005 r. Również w grudniu 5 lat później prezydent Bronisław Komorowski ułaskawił natomiast Artura Brylińskiego, pierwowzór postaci Adama. 

Film “Dług” w ofercie CANAL+ 

Oglądaj w serwisie streamingowym CANAL+: “Dług” 

Mogą Cię zainteresować inne artykuły: 

Mogą Cię zainteresować najlepsze filmy z Andrzejem Chyrą 

Sprawdź TOP filmów o więzieniu 

Poznaj najlepsze polskie filmy o więzieniu 

Sprawdź TOP 15 polskich filmów gangsterskich  

Poznaj najlepsze filmy o mafii 

Mogą Cię zainteresować najlepsze filmy o zemście 

Filmy o mafii pruszkowskiej: zobacz historie największych hersztów 

Filmy o porwaniach – sprawdź nasz TOP 10!